YN GYMRAEG MAE’I MORIO HI

Hynafiaethydd, bardd a ffugiwr heb ei ail oedd Iolo Morganwg (1747-1826), gŵr a ddaeth yn arbenigwr ar lenyddiaeth a threftadaeth Cymru yn yr oesoedd canol cynnar. Ei brif genhadaeth oedd cynnal a meithrin traddodiadau llenyddol Cymru a sicrhau bod arferion y diwylliant Brythonaidd Cymreig yn parhau hyd y dydd heddiw. Ond fe ddyfeisiodd lawer o hyn hefyd o'i ben a’i bastwn ei hun, gan ffugio sawl dogfen i roi sail i’w honiadau. Serch hynny, cafodd Iolo effaith fawr ar yr adfywiad Celtaidd yn niwylliant a hunaniaeth Cymru, fel y gwelwyd wrth sefydlu’r Orsedd, yn y diddordeb newydd a ysgogodd yn llenyddiaeth Gymraeg yr oesoedd canol cynnar, ac yn y dderwyddiaeth newydd gynnar. Cyflwynodd Gruff Rhys, prif leisydd y Super Furry Animals, gân iddo ar ei albwm American Interior yn 2014. Cadw sy’n gofalu am Siambr Gladdu Tinkinswood, a byddai Iolo heb os wedi bod yn gyfarwydd â hi. Yn wir, mae’n symbol o’r union dreftadaeth yr oedd yn ceisio’i hadfywio.

Llun o ddefod farddonol yn Eisteddfod Genedlaethol Aberpennar, 1946, gan Geoff Charles – trwy ganiatâd Llyfrgell Genedlaethol Cymru