SŴN Y MARW’N YMYRRYD

Mae cred bod mwy o fwganod yn Llancaiach Fawr, sy’n dyddio’n ôl i 1530, nag yn yr un tŷ arall yng Nghymru. Heddiw mae’r plasty wedi’i adfer i sut y byddai ym 1645, a dywedir bod pethau rhyfedd wedi’u gweld yn y rhan fwyaf o’i ystafelloedd. Wrth ichi gerdded yng ngolau cannwyll, efallai’n wir y gwelwch ysbryd ‘Mattie’, y forwyn o’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, neu y byddwch yn ddigon lwcus i gael cipolwg o’r Cyrnol Edward Prichard (c.1610-1655), meistr Llancaiach Fawr yn ystod y Rhyfel Cartref. Cefnogi’r Brenhinwyr wnaeth Prichard tan 1645 cyn newid ochr a chroesi at y Seneddwyr. Amddiffynnodd Gastell Caerdydd rhag cyrch ym 1646, cyn ymladd ym Mrwydr San Ffagan ym 1648.