GWRTHRYFEL A REBELIAID

Caer Rufeinig oedd yma’n wreiddiol, ond yn y ddeuddegfed ganrif codwyd strwythur mwnt a beili i gryfhau gafael y Normaniaid ar dde Morgannwg. Dyma safle Castell Caerdydd heddiw. Daeth adeilad cerrig i’r fan yn fuan wedyn, a dyma pryd y gwelwyd gwrthdaro parhaus rhwng y Normaniaid ag uchelwyr a Thywysogion Cymru. Ymhlith y Normaniaid hynny roedd William Fitz Robert, Iarll Caerloyw. Ar yr un pryd, roedd Ifor ap Meurig (g. 1170), neu Ifor Bach, yn rheoli ystâd a ymestynnai yr holl ffordd o ogledd Caerdydd i flaenau’r cymoedd. Yn ôl Gerallt Gymro (1146-1223), cynddeiriogwyd Ifor Bach a’i fintai fechan o ryfelwyr wrth i Fitz Robert fachu rhagor a rhagor o dir. Gan ddringo muriau Castell Caerdydd â’u dwylo noethion, cipiwyd Fitz Robert a’i deulu gan y criw, a fynnodd gael eu tir yn ôl. Llwyddodd Ifor Bach yn hyn o beth, cyn rhyddhau ei garcharorion heb niwed. Mae Clwb Ifor Bach, sy’n lle gwych i glywed cerddoriaeth fyw yng Nghaerdydd, wedi'i enwi ar ei ôl. Mae’n lle sydd wedi ysbrydoli sawl awdur o Gymro, gan gynnwys y bardd Rhys Iorwerth, a gyfansoddodd Y Ferch Wrth y Bar yng Nghlwb Ifor am fan hyn.